Gronowo - parafia p.w. Świętego Mikołaja


 

Gronowo, 87-162 Lubicz k. Torunia, tel. (0 56) 78 11 78. Województwo toruńskie, gmina Lubicz, dawny powiat toruński.

Kościoły: parafialny p.w. Świętego Mikołaja; kaplica p.w.św. Rocha w Brzezinku.

Proboszcz: ks. Karol Schmidt,  wyświęcony 2001 r., nominowany 2022 r.

Odpusty: św. Mikołaj - pierwsza niedziela po 6 grudnia; Brzezinko: św. Rocha - pierwsza niedziela po 16 sierpnia.

Cmentarze:

Gronowo - rzymskokatolicki, przykościelny, z 1920 r.,

  • ewangelicki, z 2. poł. XIX w., nieczynny,
  • epidemiczny, z 1860 r., nieczynny
  • rodowy, z pocz. XX w., nieczynny

Brzezinko - rzymskokatolicki, z 1884 r., nieczynny

  • ewangelicki, z k. XIX w., nieczynny

Rogówko

  • ewangelicki, z k. XIX w., nieczynny

Liczba mieszkańców: 2630, w tym 2620 katolików - rolnicy, pracownicy działu usług i inteligencja.

Do parafii należą miejscowości: Brzezinko (2-3 km), Brzeźno (2-3 km), Gronówko (2 km), Kamionki Małe (4-6 km), Młyniec Pierwszy (5-6 km), Rogówko (5-6 km).

Nauka religii: 2 szkoły podstawowe, 1 technikum, 1 liceum zawodowe; 1 ksiądz katecheta i 2 osoby świeckie.

Archiwum: księgi chrztów od 1886 r. (4 tomy; w Pelplinie tom z lat 1775-1885), ślubów od 1925 r. (2 tomy; w Pelplinie tomy z lat 1775-1924) i pogrzebów od 1850 r. (3 tomy; w Pelplinie tomy z lat 1774-1849).

Powołania kapłańskie i zakonne: ks. Jerzy Politowski - święcenia kapłańskie przyjął w 1964 r.

Z życia parafii: koło ministrantów - 20 osób, 4 lektorów, Żywy Różaniec - 5 róż, zespół działalności charytatywnej “Caritas”, rada duszpasterska - 20 osób, rada ekonomiczna - 4 osoby; około 5 osób bierze udział w Toruńskiej Pielgrzymce Pieszej na Jasną Górę, 2-3 razy w roku organizowane są pielgrzymki autokarowe do Sanktuariów Maryjnych (80-120 parafian), a corocznie pielgrzymka piesza do sanktuarium w Chełmoniu (około 100 osób).

Topografia: obszar parafii to w ¾ odkryta, płaska wysoczyzna morenowa o podłożu gliniastym. Na skraju wschodnim i południowym przylegają zalesione zbocza dolin Strugi Rychnowskiej i Drwęcy o charakterze terasowatym i podłożu piaszczysto-gliniastym. Teren rolniczy. Wsie zwarte w części południowej rzędówki i zabudowa rozproszona.

Historia parafii: miejscowość występowała w źródłach pod nazwami: Grunaw Wolfserbe - 1909 r. Na terenie miejscowości odkryto gród wczesnośredniowieczny, którego pierwsza faza budowy mogła już sięgać VIII w. Nie jest znana data lokacji wsi. W średniowieczu była ona wsią czynszową, zakonną, należącą do komuturstwa toruńskiego. W latach 1437-1438 Zakon posiadał tu 47 łanów. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1412 r., kiedy to wymieniony został pleban Jan. Parafia powstała zapewne w XIV w., jednakże nie można wykluczyć, że już we wczesnośredniowiecznym grodzie w Gronowie istniał ośrodek kultu chrześcijańskiego. Powstanie obecnego kościoła datuje się na XIV w. Parafia jest wymieniona w planach synodalnych biskupstwa chełmińskiego w 1445 r. Wieś po 1454 r. była królewszczyzną, trzymaną m.in. w Bażyńskich.

Król Zygmunt I w 1520 r. nadał miejscowość miastu Toruniowi, pod warunkiem jej wykupienia, na co Rada się jednak nie zdecydowała. Wieś nadal była więc królewszczyzną. Król Władysław IV nadał tę miejscowość burmistrzowi toruńskiemu Janowi Perussowi. Po jego zgonie znów była trzymana przez szlacheckich tenutariuszy.

W drugiej połowie XVI w. parafia obejmowała następujące miejscowości: Bierzgieł, Brzezinko, Brzeźno, Gronow, Kamionki Małe, Młyniec, Pachur, Rogówko, Jedwabno. Na początku XVII w. kościół wymagał remontu. Przystąpił do niego ks. Grajewski, jednakże nie ukończył go, ponieważ rozpoczęła się wojna polsko-szwedzka (1626-1629). Kościół pozsotał bez dachu i uległ dużemu zniszczeniu. O zniszczonym kościele mówił jeszcze wizytator Strzesz w 1670 r.

Parafia należała w 1647 r. do dekanatu toruńskiego, następnie w 1667 r. do chełmżyńskiego. Obecnie należy do dekanatu Toruń II.

W Brzezinku istnieje kaplica p.w. św. Rocha. Pierwotna została wzniesiona około 1600 r. z inicjatywy benedyktynek, a obecna pochodzi z XIX w. Kult patrona gromadzi tu od dawna wielu wiernych.

Kościół w czasie II wojny światowej: proboszczem parafii z rozpoczęciem II wojny światowej był ks. Alojzy Prabucki. Został on aresztowany przez Niemców na początku listopada 1939 r. i uwięziony w Forcie VII w Toruniu. Stąd wraz z innymi księżmi w dniu 10 I 1940 r. został przeniesiony do obozu w Stutthofie. Szlak martyrologii ks. A. Prabuckiego od 10 IV 1940 r. wiódł do Sachsenhausen o od 14 XII 1940 r. do Dachau, gdzie umarł w dniu 17 VII 1942 r. Pamięć proboszcza parafianie uczcili płytą wymurowaną na zewnątrz w ścianę północną kościoła. W czasie okupacji parafią w Gronowie administrowali od 22 II 1940 r. ks. Otto Glock, a następnie ks. Franciszek Kurland z Wielkiej Łąki. W 1943 r. zrabowano dwa dzwony kościelne, z których jeden po wojnie został odzyskany. Zagrabione zostały również wszystkie księgi parafialne. Po wojnie księgi powróciły, z wyjątkiem księgi chrztów z lat 1927-1938.

Kościół parafialny: zbudowany w 1. poł. XIV w. Wieża dostawiona 1. poł. XVII w., w tym czasie dobudowane prezbiterium przekształcone w 1750 r. Do 1896 r. kolatorami byli starostowie kowalewscy. Większe remonty przeprowadzano w latach: 1922, 1958, 1960/1961, 1971 oraz 1978/1988. w 1961 r. kościół został upiększony nową polichromią, wykonaną przez artystę grafika Bogusława Marszalla z Gdańska.

Kościół gotycki, orientowany. Wzniesiony na cokole. Murowany z cegły o układzie gotyckim, z częściowym użyciem kamienia polnego w prezbiterium, ścianie zachodniej nawy i podmurówce wieży. Prostokątny, trójprzęsłowy korpus z węższym i niższym, prosto zamkniętym prezbiterium od wschodu, kwadratową, trójkondygnacyjną wieżą od zachodu, prostokątną zakrystią od północy przy narożniku wschodnim i kwadratową kruchtą boczną od południa. Otwory okienne oraz wejście do zakrystii i z kruchty bocznej do nawy ostrołukowe, w tym z zakrystii i kruchcie bocznej dwuuskokowe. Ściany boczne z korpusu zwieńczone profilowanym, tynkowanym gzymsem.

Elewacja zachodnia korpusu przesłonięta w większości kubaturą wieży, zza której wyłaniają się trójkątne półszczyty o linii zakończonej pseudowolutą.

Ściana zachodnia wieży: w dolnej kondygnacji zakończonej uskokiem półkoliście zamknięty otwór wejściowy, nad którym mała wnęka  zamknięta odcinkowo. II i III kondygnacja dwuosiowa (identyczne elewacje boczne wieży) oddzielone od siebie fryzem opaskowym powtórzonym także nad kondygnacją III. W II kondygnacji smukły, odcinkowo zwieńczone tynkowane blendy, w kondygnacji górnej otwory o analogicznym wykroju. Ściany wież wieńczy attyka utworzona ze szczycików z ogzymsowanymi nastawmi, ujętych uproszczonymi spływami wolutowymi. Wieża nakryta ceglaną iglicą stożkową.

Elewacja południowa korpusu: trójosiowa z otynkowaną kruchtą o ścianach ożywionych boniowaniem, zwieńczoną trójkątnym szczycikiem z okulusem i nastawą.

Elewacja północna korpusu: dwuosiowa z wnęką zamkniętą odcinkowo.

W ścianach bocznych prezbiterium po jednym oknie ostrołukowym. Szczyt wschodni prezbiterium ujęty spływami esownicowymi i półkolistymi przyczółkami. Analogicznie potraktowany szczyt wschodni korpusu.

Korpus, prezbiterium, kruchta boczna kryte osobnymi dachami dwuspadowymi (dachówka, karpiówka), nad nawą wieżyczka z sygnaturką z przełomu XIX/XX w., zakrystia kryta dachem pulpitowym.
W prezbiterium sklepienie o łuku obniżonym, w zakrystii i kruchcie odcinkowe, w korpusie strop płaski.

Najstarszym obiektem wyposażenia wnętrza kościoła jest późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1. ćw. XVI w. Ponadto skromny wystrój XVIII-wieczny i późniejszy: barokowy ołtarz główny z około 1700 r. z obrazem NMP w srebrnej sukience z 1776 r., barokowy fotel XVIII-wieczny; organy o zewnętrznej oprawie neogotyckiej i współczesnym jej wyposażeniu, zbud. August Terletzki - Edward Wittek z Elbląga w 1901 r.; instrument: traktura mechaniczna, wiatrownice zasuwkowe, 6 rejestrów, 1 manuał + pedał, miech fałdowy.

Ze złotnictwa na uwagę zasługują: późnomanierystyczno-wczesnobarowkowa monstrancja z podwójnym wieńcem promieni, z około 1652 r. fundowana przez proboszcza Andrzeja Gajowskiego; rokokowa łódka na kadzidło z około 1776 r. Znacznie późniejsze kielichy mszalne: eklektyczny z 2. ćw. XIX w. wykonany przez J.C. Roggatza z Gdańska i eklektyczno-neorenesansowy z początku XX w. z Francji; rokokowa łódka na kadzidło, ufundowana około 1776 r.; sukienka na obraz Maryi Niepokalanej w ołtarzu głównym.

Dzwon odlany w 1680 r. w pracowni Mikołaja Petersilge w Toruniu.

Ponadto na terenie parafii znajduje się kaplica p.w. św. Rocha w Brzezinku - zbudowana w 1884 r. w miejscu dawnej wzniesionej około 1600 r. przez benedyktynki z Torunia. Neogotycka, nieorientowana. Murowana z cegły, na cokole. Wzniesiona na rzucie ośmioboku, oskarpowana jednouskokowo w narożach. W boku zachodnim prostokątne wejście zamknięte odcinkowo, nad którym półkolisty fragment przeszklonej wnęki. W ścianie północnej i południowej ostrołukowe otwory okienne. Przy ścianie wschodniej zewnętrzna kazalnica. Ściany zwieńczone ceglanym fryzem arkadowym i gzymsem pseudokonsolkowym. Dach niski, namiotowy, z kwadratową wieżyczką na sygnaturkę zwieńczoną krzyżem - kryty blachą. Wnętrze przykryte drewnianym stropem. Współczesna empora żelbetowa wbudowana w 1973 r. Z wyjątkiem barokowego ołtarzyka z 1700 r. (z obrazem św. Rocha z połowy XIX w.) pozostałe wyposażenie współczesne.

Zabytki przemieszczone: w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajduje się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonana w 1. ćw. XVI w., pochodząca z kościoła parafialnego.

Inne obiekty zabytkowe w parafii: dwór z 2. połowy XIX w. w Brzezinki, zespół folwarczny z dworem z tego samego okresu w Gronówku oraz - w Gronowie - pałac z 1918 r. z zespół folwarczny z przełomu XIX/XX w.